Kinderen groeien in sprongen. Iedere ouder kent het, dat je denkt “wauw! Ineens kan mijn zoon met korte zinnen praten!”, of “kijk! In een paar dagen gaat ze zomaar kruipen!”. Ieder kind ontwikkelt zich op zijn eigen manier en in zijn eigen tempo. Er zijn wel ‘gemiddelden’ en veel kinderen zullen zich daar aardig aan houden.
Ontwikkelingsvoorsprong
Er zijn echter kinderen die duidelijk een ontwikkelingsvoorsprong hebben. Soms op een enkel gebied, soms op verschillende gebieden in de ontwikkeling. Hierbij gaat de ontwikkeling sneller dan wij “gemiddeld” kennen. Als een kind een ontwikkelingsvoorsprong heeft, wil dat niet direct zeggen dat het hoogbegaafd is. Deze voorsprong kan namelijk ook tijdelijk zijn. Wel is een ontwikkelingsvoorsprong een van de kenmerken van hoogbegaafdheid. Vaak zie je dan dat er op meerdere gebieden een voorsprong is. Ook lijkt de voorsprong steeds iets groter te worden. Vooral het verbaal sterk zijn en vroeg verbanden leggen (veel snappen) wordt vaak opgemerkt.
Hoog IQ en meer
Hoogbegaafde mensen hebben een hoog IQ, dat is bij de meesten wel bekend. Daarnaast wordt er gesproken over een aantal eigenschappen (persoonlijkheidsfactoren) die horen bij hoogbegaafdheid, zoals een sterke drang naar autonomie, doorzettingsvermogen en creativiteit van denken (out of the box denken). Deze eigenschappen zijn niet altijd direct zichtbaar bij kinderen, die tóch hoogbegaafd zijn. Het is dus een complex begrip. Deze eigenschappen krijgen tegenwoordig een steeds belangrijkere plek in het hoogbegaafd zijn. Dit zijn namelijk ook de kenmerken waar veel kinderen en volwassenen mee kunnen zitten en zorgen dat zij zich “anders” voelen. De sociale omgeving heeft ook een grote invloed op de ontwikkeling van deze kenmerken, zowel positief als negatief.
Is een ontwikkelingsvoorsprong tijdelijk?
Vooral bij heel jonge kinderen is hoogbegaafdheid lastig te herkennen; want hoe zie je bij éénjarigen dat ze ‘out of the box’ kunnen denken bijvoorbeeld. Hierom, en omdat een voorsprong tijdelijk kan zijn, wordt bij jonge kinderen gesproken over een ontwikkelingsvoorsprong en nog niet over hoogbegaafdheid. Bij een tijdelijke voorsprong zie je vaak dat deze minder wordt als kinderen naar de basisschool gaan. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij kinderen die uit een gezin komen waar veel wordt voorgelezen, gezongen en gepraat. Let wel: we hebben het hier niet over onderpresteren! Onderpresteren is wanneer hoogbegaafde kinderen zich aanpassen aan het gemiddelde wat ze om zich heen zien (of zelfs nog daaronder).
Kenmerken hoogbegaafdheid
Wat zijn dan kenmerken van hoogbegaafdheid bij heel jonge kinderen? Hieronder staat een lijst van kenmerken die vaak gezien zijn. Dit betekent echter niet dat alles hierop staat en ook zeker niet dat alle kinderen aan alle punten voldoen. Het is puur bedoeld voor herkenning en een startpunt om je te verdiepen in hoogbegaafdheid.
Kenmerken ontwikkelingsvoorsprong bij baby’s:
grote alertheid, veel om zich heen willen kijken, enorme nieuwsgierigheid. Vaak ook veel wakker (lijkt minder slaap nodig te hebben)
grote frustratie omdat ze dingen willen die nog niet kunnen; bijvoorbeeld zitten, kruipen, speelgoed pakken.
hoogsensitiviteit (kan zich uitten op verschillende manieren)
snel oogcontact kunnen maken
al heel vroeg bewust lachen
behoefte aan prikkels (bv niet lang rustig zelf in de box liggen)
Kenmerken ontwikkelingsvoorsprong bij oudere baby’s en peuters en kleuters:
al vroeg praten en een (relatief) grote woordenschat (bij peuters; correcte zinsopbouw)
heftige emoties; het kind ervaart emoties intens (zowel de positieve als de negatieve)
vaak een snelle motorische ontwikkeling. Veel kinderen zitten, kruipen en lopen al vroeg
sterke autonomie; wil veel zelf doen, zelf keuzes maken, sterke eigen wil en is ook erg kritisch (zowel naar zichzelf als naar de omgeving); kan daardoor brutaal overkomen
perfectionistisch; het kind stelt hoge eisen aan zichzelf en aan de omgeving. Hieruit kán faalangst ontstaan; iets niet doen omdat het niet perfect kan (tekenen bijvoorbeeld)
snelle cognitieve ontwikkeling; het kind kan vroeg tellen, kleuren herkennen, verbanden leggen (oorzaak-gevolg), puzzelen en letters herkennen.
een soms onstilbare honger naar ontdekken en leren (soms heel specifiek voor een onderwerp)
zeer energiek; deze kinderen kunnen echte wervelstormen zijn, hun energie lijkt niet te stoppen te zijn en ze komen maar moeilijk tot rust (zowel lichamelijk als in het hoofd). Natuurlijk zijn er ook kinderen die wel rustig en bedenkelijk over kunnen komen.
grote focus en concentratie als iets het kind echt interesseert
sociaal emotioneel voor op leeftijdsgenootjes. Ze kunnen bijvoorbeeld sneller een begrip als vriendschap begrijpen. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor de omgang met leeftijdsgenootjes; het zorgt voor miscommunicaties en teleurstellingen. Vaak zie je ook dat ze aansluiting zoeken met wat oudere kinderen
hoog bewustzijn; ze zijn zich meer dan anderen bewust van hun omgeving en alles in de wereld. Hierdoor zie je vaak dat ze meer angsten kennen, angsten die passen bij oudere kinderen, en zich bewuster zijn van mogelijke gevaren
grote fantasie; in spel, ook vaker denkbeeldige vriendjes
humor en woordgrapjes zijn vaak zeer geliefd
vroeg en veel ‘waarom’ vragen. Bij peuters en kleuters; accepteert niet zomaar een antwoord maar vraagt door. Vaak interesse in levensvragen en “grote” onderwerpen
ook regels en tradities worden bevraagd. Bij duidelijkheid over regels kan het kind zich er vaak wel erg goed aan houden
groot rechtvaardigheidsgevoel (“niet eerlijk want”)